Najvažnije
How Good Of A Friend Are You Really?
Država koja omogućava obrazovanje na maternjem jeziku ima veoma visoku ocenu iz oblasti ostvarivanja manjinskih prava i boljeg kvaliteta života. Za Vlahe je od presudnog značaja da očuvaju maternji jezik jer je to dokaz postojanja jednog naroda koji vekovima živi, u najvećem broju na području Istočne Srbije.
Od 2014.godine je u obrazovni sistem uvedeno obrazovanje na maternjem jeziku kao izborni predmet „Vlaški govor sa elementima nacionalne kulture“. Na kraju svake školske godine, u svim školama se sprovodi anketa među roditeljima kojom se utvrđuje zainteresovanost za učenje na maternjem jeziku u sledećoj školskoj godini. Da bi se u skladu sa propisima formirala grupa potrebno je da se najmanje 15 učenika izjasni za nastavu ovog predmeta. Ako je izjašnjeno manje učenika, moguće je formirati grupu, ali uz odobrenje ministra prosvete.
Iako su stvoreni uslovi za odvijanje nastave na maternjem jeziku, činjenica je da se još uvek mali broj roditelja i učenika prijavljuju za praćenje ove nastave. Tačnije, postoje naselja u kojima je bio prijavljen veći broj dece pa je opalo interesovanje. Razlozi za ovakav trend leže u činjenici da za pet godina nije bilo novih udžbenika ili je došlo do promene predavača koji su ključni faktor u motivaciji roditelja i učenika za predmet “Vlaški govor sa elementima nacinalne kulture”. U školama u kojima su se nastavnici više angažovali u obaveštavanju roditelja o ovoj mogućnosti, postoji povećan broj prijavljenih učenika.
Takođe, u Braničevskom okrugu ne postoje mediji na vlaškom jeziku, a ovi drugi retko tretiraju teme koje se tiču Vlaha. Javnosti je zato nedovoljno poznat proces koji dovodi do formiranja odeljenja u kojima se uči vlaški jezik i kultura. Neophodno je bolje obaveštavanje i motivisanje Vlaha da svoju decu prijavljuju za praćenje izbornog predmeta “Vlaški govor sa elementima nacinalne kulture” kako bi na maternjem jeziku stvarali novu umetnost, pisali svoju istoriju i sačuvali nacionalni identitet.
U opštini Veliko Gradište, po popisu iz 2011.godine, živi 1022 Vlaha, a najveći broj njih živi u naseljima Topolovnik, Češljeva Bara i Doljašnica. Većina njih radi i živi u zemljama Zapadne Evrope.
„Pripadnici vlaške nacinalnalne manjine u našoj opštini ostvaruju pravo izražavanja nacionalne pripadnosti, pravo na upotrebu maternjeg jezika, negovanje kulture i tradicije kao i mogućnost pohađanja nastave na maternjem, vlaškom jeziku. To je sve u skladu sa Akcionim planom za nacionalne manjine koji se primenjuje u našoj opštini. Iz budžeta se finansira rad Nacionalnog saveta Vlaha u kome imamo predstavnika iz naše opštine a takođe finansijski pomažemo brojna udruženja građana koja afirmišu vlašku kulturnu baštinu“, kaže Dragan Milić, predsednik opštine Veliko Gradište.
Dragan Milić
U opštini Veliko Gradište ne postoji mogućnost informisanja na maternjem jeziku jer nema medija koji emituju program na vlaškom jeziku ili pišu vlaškim pismom.
Milić dalje ističe da stanovnici opštine Veliko Gradište žive u slozi i međusobnom razumevanju i da pripadnici vlaške nacionalne manjine nemaju posebne zahteve prema lokalnoj samoupravi.
„Ne postoje nikakvi prioriteti u budžetiranju po osnovu potreba pripadnika vlaške nacinalne manjine, niti postoje takvi zahtevi. Kada je u pitanju pravo na službenu upotrebu jezika, nisu preduzimane nikakve radnje jer se očekuje inicijativa Nacionalnog saveta Vlaha u čijoj je nadležnosti ta oblast ostvarivanja manjinskih prava“, objašnjava Milić.
Osnovna škola, područno odeljenje u Češljevoj Bari
Osnovna škola „Miša Živanović“u Srednjevu, nalazi se u opštini Veliko Gradište. Karakteristična je po tome što je dosta razuđena. Ima devet isturenih odeljenja i to su: Makce, Češljeva Bara, Garevo, Carevac, Doljašnica, Kamijevo, Desine ,Pečanica i Ljubilje. Od školske 2019/20. godine nastava na maternjem jeziku na teritoriji opštine Veliko Gradište odvja se samo u područnom odeljenju Češljeva Bara.
„Većina učenika govori vlaški a što se tiče vlaškog pisma ne mogu da kažem da su Vlasi u ovom naselju upoznati sa njim. Vlaško pismo se ne koristi. Uvođenjem u obrazovni sistem izbornog predmeta „Vlaški govor sa elementima nacionalne kulture“ u velikoj meri vlada interesovanje da se upozna vlaško pismo“, kaže Gorica Kostić, profesorka razredne nastave u osnovnoj školi u Češljevoj Bari.
Gorica Kostić
Ona kaže da se u praksi pokazalo da osobe koje govore vlaški jezik lakše nauče italijanski, ali i ostale srodne jezike. Veliki broj meštana Češljeve Bare živi u rasejanju, u Italiji, Francuskoj, Švajcarskoj, Nemačkoj i Austriji, ali ne zaboravljaju svoje korene i posvećeno brinu o svom ognjištu. Često pronađu način da pomognu svojoj školi, a prošle godine je izgrađena i pravoslavna crkva u centru sela, odmah pored škole.
U školi postoji izložena bogata zbirka upotrebnih predmeta iz prošlog veka koje su prikupili učenici i roditelji. Ovi predmeti često posluže u nastavi za demonstraciju starih običaja i dočaravanje nekadašnjeg načina života.
„Interesovanje i motivisanost za učenje ovog izbornog predmeta je veliko, zato što su se svi roditelji opredelili da njihovo dete uči na maternjem jeziku. Učenici sa velikim zadovoljstvom pristupaju nastavi. Interesantno je da deo dece ne priča vlaški ali brzo uče i veoma su snalažljivi. Svako nađe zanimljiv način da poveže pojmove jer u vlaškom jeziku ponekad ne postoji jedna reč za neku stvar, već je neophodan opis“, objašnjava Gorica i dodaje:
Deo školske zbirke
„Uvođenje nastave na maternjem jeziku je potreba Vlaha kako bi se očuvao jezik,tradicija i kultura. Ono što se nameće kao neophodnost je svakako veći broj udžbenika i nastavnih sredstava koji prate nastavne planove. Mogu da se pohvalim da se roditelji rado uključuju u rad sa decom i ti časovi ostavljaju nalepše utiske.“
Sa završetkom školske 2019/2020. godine u Osnovnoj školi u Ranovcu nestao je čitav razred koji je pratio nastavu na maternjem, vlaškom jeziku. Ranovac je najveće naselje u opštini Petrovac na Mlavi u kome je sedište Nacionalnog saveta Vlaha, i utoliko je više začuđujuća činjenica da za ovu školsku godinu nije bilo prijavljenih za ovaj izborni predmet.
Pored smene generacije, roditelji i učenici navode više razloga za takvo stanje. Ranovac ima veoma veliku dijasporu pa se jedan broj učenika preselio u zemlje Zapadne Evrope. Kao najvažniji razlog ipak ističu višegodišnju upotrebu istih udžbenika, ali i gubitak direktorke škole, Vesne Šubert, koja je uporno pronalazila načine da motiviše roditelje da prijavljuju decu za nastavu na maternjem jeziku. Zaposleni u ovoj školi se nadaju da će u narednoj školskoj godini biti prijavljenih za ovaj izborni predmet jer je to veoma značajno za očuvanje vlaškog jezika i kulture, a time i nacionalnog identiteta.
Osnovna škola „Jovan Šerbanović“ u Ranovcu
U Osnovnoj školi "Milisav Nikolić" u Boževacu, opština Malo Crniće, takođe za tekuću školsku godinu nema prijavljenih učenika, iako je nastavni predmet „Vlaški govor sa elementima nacionalne kulture“ uveden još 2014/2015.godine. Nastavu je pohađala grupa od sedmoro učenika. Većina je govorila vlaški, ali je među njima bilo i učenika koji nisu poznavali vlaški govor iako su živeli u naseljima gde se govori vlaški.
„Za ovaj izborni predmet iz godine u godinu opada interesovanje. Učenici koji su ranijih godina pohađali nastavu iz predmeta „Vlaški govor sa elementima nacionalne kulture“ završili su osnovno obrazovanje, otišli u srednje škole, a nove generacije učenika nisu zaineresovane da slušaju nastavu na maternjem jeziku. Pristižu generacije čiji roditelji ne poznaju vlaški govor ili ga veoma retko koriste, pa je, možda, i to razlog zašto opada interesovanje da se opredele za ovaj izborni predmet. Svedoci smo da ljudi napuštaju zemlju, odlaze u inostranstvo za poslom, boljim životom i to najviše ljudi iz vlaškog govornog područja, tako da malo dece ostaje koji bi i potencijalno mogli da uče vlaški govor“, kaže Maja Milosavljević, učiteljica u osnovnoj školi u Boževcu, jedinoj u opštini Malo Crniće gde se odvijala nastava na maternjem jeziku.
Slova iz vlaškog pisma
Ona veruje da nije mnogo potrebno da se roditelji ponovo zainteresuju za ovaj predmet. Smatra da se vlaškom govoru malo posvećuje pažnja, da se o njemu nedovoljno govori, ne promoviše se, ne ističe se važnost poznavanja maternjeg jezika, nije mnogo zastupljen u medijima.
„Roditeljima se mora prezentovati predmet koji bi njihova deca pohađala, govoriti i objasniti da vlaški jezik, naravno, postoji, da je tu među nama, da naše bake i deke govore tim jezikom, da su nam preci stvarali kulturu na tom jeziku i da bi i te kako valjalo da i njihova deca znaju da govore, čitaju i pišu na vlaškom“, objašnjava Maja.
Učiteljica Maja Milosavljević sa svojim đacima
Dodaje da je velika prednost kada je čovek poznavalac više jezika.
„Ako nam se to od rođenja omogući onda smo još više bogati. Govornici vlaškog imaju tu privilegiju da mogu da razmišljaju na dva jezika (srpskom i vlaškom), da upoređuju kulturu ova dva bliska naroda, a jezički tako različita. Koristeći se vlaškim pismom, oživljavaju reči, a samim tim omogućuju da jezik preživi i traje. Mnogo je lakše sačuvati jezik kada za njega postoji pismo. Možemo bar toliko da učinimo za naše pretke da pomoću jezika bolje upoznamo i njihov način života, razumemo kako su doživljavali stvarnost, čega su se plašili, u šta su verovali i tako izvučemo pouke za budućnost“, kaže ona.
Maja smatra da uvođenje nastave na maternjem jeziku jeste potreba Vlaha da očuvaju svoju kulturu i nacionalni identitet i da učenici doživljavaju i prihvataju tu nastavu kao prednost, ali sam školski sistem im je nametnuo mnoge obavezne izborne predmete, mnogo časova tokom jednog nastavnog dana, tako da ta dva časa nedeljno na maternjem jeziku smatraju kao dodatnu obavezu. Ona veruje da škola kao institucija može mnogo da pomogne da učenici uz pomoć nastavnika promovišu nastavu na maternjem jeziku, a samim tim podstaknu interesovanje za učenje vlaškog govora.
Etno postavka u Osnovnoj školi u Češljevoj Bari
Ovaj tekst je nastao u okviru projekta "Obrazovanje Vlaha na maternjem pismu – proces koji „tapka“ u mestu" koji preko Udruženja ”Koreni” sufinansira Ministarstvo kulture i informisanja po osnovu konkursa o sufinansiranju projekata proizvodnje medijskih sadržaja na jezicima nacionalnih manjina u 2020. godini.
Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
