Najvažnije
How Good Of A Friend Are You Really?
Pored predrasuda da su Vlasi neuk i primitivan narod koji se bavi magijom, pripadnike ove nacionalne manjine pogađaju i sve češća poistovećivanja da su Vlasi Rumuni i da je vlaški jezik rumunski. Šta oni sami kažu o tome, istraživali smo u Braničevskom okrugu.
Vlaški jezik se u mnogim krajevima, naročito u pograničnoj zoni sa Rumunijom, poistovećuje sa rumunskim jezikom. Ovo je pojava postaje sve masovnija i izrazito zabrinjava Vlahe koji se vekovima izjašnjavaju kao Vlasi i čiji govor je autentičan, a nedavno i standardizovan. Vlasi u Braničevu uglavnom ovo smatraju još jednom od brojnih predrasuda, ali još više kao svesnu nameru dela vlaškog stanovništva ovih krajeva da se podlegne sve žešćem projektu rumunizacije Vlaha.
Radiša Dragojević, koji je bio na čelu Nacionalnog saveta Vlaha Srbije (NSV) od 2010. do 2018. godine, nakon čega obavlja funkciju predsednika Izvršnog odbora NSV, kaže da je jedna od dominantih predrasuda sa kojima se susretao u radu, da su Vlasi Rumuni.
Kao pripadniku vlaške nacionalne manjine smetalo mu je to što je Nacionalni savet Vlaha u periodu od 2006. do 2010. godine, čije je rukovodstvo tada birano elektorski, odnosno posredno, smatrao Vlahe Rumunima i rumunski jezik tretirao kao službeni jezik Vlaha.
“To je jedna od predrasuda koju bih mogao bih da formulišem kao zabludu kod mnogih naših pripadnika, ali i kao smišljenu aktivnost od nekih elemenata iz prijateljske države Rumunije koji deluju na tom planu, sa težnjom da naše pripadnike i našu državu ubede da smo mi Rumuni, a ne Vlasi. U službi rumunizacije bio je prvi saziv Nacionalnog saveta Vlaha, u periodu od 2006. do 2010. koji je stavljao znak jednakosti između nas i Rumuna. Smatrali su da je naša država Rumunija, to su bili njihovi zvanični stavovi u aktima koja su doneta. Mi kao autentični Vlasi na ovim prostorima ušli smo u aktivnost oko izbora za Nacionalni savet Vlaha 2010. godine upravo da bi se suprotstavili i dokazali istinu da su Vlasi autentičan narod, autonoman, da su sasvim različiti od Rumuna i da je reč o dva različita entiteta koja žive na prostorima Srbije i koji su u Srbiji manjina. Pobedili smo na izborima 2010. i od tada se Nacionalni savet Vlaha bavi pitanjima Vlaha, uvažavajući postojanje Rumuna”, ističe Dragojević za E-Braničevo.
Radiša Dragojević
Saša Stanojević je od 2018. do 2020. godine bio na čelu Pokreta vlaškog ujedinjenja u Požarevcu, koji je prerastao u Vlašku stranku ,,Most“, a potom osnovao RIIS-Istok 2020. godine čiji je predsednik, kaže da se boreći se za Vlahe i prosperitet Istočne Srbije, susretao na svakom koraku sa predrasudama da su Vlasi Rumuni i objašnjavao ljudima da su Vlasi stari narod koji na ovim prostorima postoji 2.000 godina, a da je Rumunija nastala tek 1859. godine.
“Svakoj jedinki je ostavljeno da se izrazi kako želi. Stav RIIS-Istok je da Vlasi nisu Rumuni, a nisu ni Srbi, ali im je matična država Srbija. Vlasi ne mogu da budu Rumuni, to je isto kao kad bi Srbi bili Jugosloveni ”, navodi kao primer Stanojević.
Saša Stanojević
Da Vlasi nisu isto što i Rumuni tvrdi i Gordan Bojković, doktor istorijskih nauka.
„Ne možemo govoriti da su Vlasi isto što i Rumuni, jer nisu, pre svega Vlasi su i kao pravni i kao etnički subjekat stariji od pojma Rumunije, koji nastaje sredinom 19. veka. Danas postoji razlika između rumunskog i vlaškog jezika, a glavna razlika je u tome što su Rumuni u drugoj polovini 19. veka izvršili jezičku reformu kojom su oko 48 odsto reči slovenskog, odnosno pre svega srpskog porekla, izbacili i ubacili reči francuskog porekla. To je dovelo i do promena u jeziku, jer se on prilagođavao velikom prilivu stranih reči. Do te promene nije nikada došlo među Vlasima koji žive na teritoriji Srbije, od 18 veka to je samo njihov dom, oni tu žive i razvijaju se. Iz tog razloga oni imaju stariji način govora koji je i dan danas u upotrebi, ali se mogu sporazumevati sa Rumunima“, objašnjava Bojković.
Gordan Bojković
O prvom pomenu Vlaha u istoriji i njihovom naseljavanju na ovim prostorima već smo pisali.
VLASI – OD TRADICIJE DO PREDRASUDA
Danica Đokić, etnolog koji se više od tri decenije bavi proučavanjem vlaških običaja, kulture i tradicije, kaže da nije bila u prilici da proučava rumunske običaje ali da joj je poznato da se, poput jezika, razlikuju od vlaških. Poznato joj je da se oni koji smatraju da su Vlasi zapravo Rumuni pozivaju na jednu knjigu iz davne 1906. godine.
Knjiga Tihomira Đorđevića
„Mnogi potežu kao veliki argument da su Vlasi Rumuni knjigu Tihomira Đorđevića „Kroz naše Rumune“ u kojoj on Vlahe naziva „našim Rumunima“. To uopšte nije argument da su Vlasi Rumuni, već je tada bila takva politika između dve države početkom 20. veka kada je ta knjiga nastala. Tako je i sada, sa politikom je upravo i krenulo razmimoilaženje u identitetu vlaškog stanovništva“, smatra Đokić i podseća na činjenicu da je nakon oslobođenja od Turaka vlaško stanovništvo na ovim prostorima učestvovalo u stvaranju moderne srpske države, a ne rumunske države, kao i da je Vlah Paulj Matejić bio vojvoda Prvog srpskog ustanka.
Danica Đokić
Zašto se pojedini Vlasi izjašnjavaju kao Rumuni?
Činjenica je da se mnogi Vlasi, pa i Srbi, izjašnjavaju kao Rumuni. Na primer, u opštini Petrovac na Mlavi je na izborima za članove nacionalnih saveta koji su održani 13. novembra pravo glasa imalo 3.083 građana, od toga najviše je Vlaha 2.320, a druga po brojnosti je rumunska nacionalna manjina - 669.
U razgovoru sa ljudima 99 odsto Vlaha se izjašnjavaju kao Vlasi, tvrdi Saša Stanojević, ali se ipak neki zvanično izjašnjavaju kao Rumuni isključivo, smatra on, zbog ekonomskih benefita poput stipendija za decu i dobijanja rumunskog pasoša.
“Mi smo jedna od najsiromašnijih zemalja, zajedno sa Albanijom, Moldavijom, Makedonijom. Rumuni su sada daleko ispred nas, a nekada su oni bili ispod. Vlahe rumunizuje država Rumunija, ali ne samo oni, već i nevladine organizacije koje od toga imaju novčanu korist. Otvorene su i rumunske crkve u Srbiji, jedna se nalazi u mestu Proštinac kod Bobova, između Svilajnca i Petrovca. Rumuni su došli sa velikom količinom para i ponudili određene beneficije u ovoj sredini gde sa našim pasošem ne možete da odete da radite u EU”, priča Stanojević, koji inače živi na relaciji Požarevac – Minhen.
I Radiša Dragojević smatra da se pojedini Vlasi izjašnjavaju kao Rumuni zbog besplatnog školovanja i mogućnosti dobijanja rumunskog pasoša, a samim tim i mogućnost traženja posla u zemljama zapadne Evrope.
„Taj momenat je doveo do toga da su se u Petrovcu na prethodnom popisu stotinak njih izjasnili kao Rumuni, a to je najlakši put da uđu u proces dobijanja rumunskog pasoša. Pravo je svakog pojedinca da iskaže svoju nacionalnu pripadnost i da iskaže koji jezik smatra za maternji i to mi ne sporimo, za razliku od ljudi koji su prorumunski ili rumunski orjentisani i koji svima hoće to da nametnu”, kaže Dragojević.
Kako se bore protiv rumunizacije Vlaha
Dragojević naglašava da je Nacionalni savet Vlaha ukazao više puta državi na problem rumunizacije i da vrh države nije ostao ravnodušan, međutim, nisu preduzeti adekvatni koraci da se to reši. Protiv te pojave NSV se bori već godinama, kaže, kroz svoje delatnosti - obrazovanje, kulturu, informisanje i službenu upotrebu vlaškog jezika.
“Borimo se tako što je u nekim školama uveden predmet “Vlaški govor sa elementima nacionalne kulture”, a sledeće godine će biti “Vlaški jezik sa elementima nacionalne kulture”, koji sada izučava oko 1.600 đaka u školama istočne Srbije, zatim tako što edukujemo nastavnike za predavanje u školama i podržavamo sve manifestacije u Srbiji koje imaju za cilj da očuvaju vlašku kulturu. Trudimo se da se naš jezik čuje na programima radio i tv stanica, kao i u štampanim i elektronskim medijima. U procesu standardizacije jezika preveli smo dela srpskih klasika koja su lektire, ukupno 25 izdanja, i od 2010. do danas imamo više od 70 štampanih knjiga na našem pismu. Izdejstvovali smo i da se deo bogosluženja u crkvama u vlaškim selima izvodi na vlaškom jeziku”, rekao je Dragojević i naglasio da je sve to doprinelo buđenju nacionalne svesti kod Vlaha.
Izdanja na vlaškom jeziku
On kaže da su sa rumunskim nacionalnim savetom 2012. godine uspostavili saradnju, pri čemu su imali uvažavanje stava sa njihove strane da su Vlasi posebna zajednica. Planirali su da urade i jednu zajedničku predstavu na vlaškom i rumunskom jeziku, međutim, zbog nedostatka finansijskih sredstava, taj projekat nije još uvek ostvaren ali se od njega nije odustalo.
RIIS-Istok se, kaže Stanojević, bori protiv rumunizacije prvenstveno tako što radi na oslobađanju Vlaha od političkih uticaja kojima su izloženi godinama unazad, a iz razloga što nema vlasti bez Vlaha u istočnoj Srbiji.
“Naš cilj je da se mi svi zajedno, bez obzira na veru i nacionalnu pripadnost, borimo za istočnu Srbiju, koja je pred nestajanjem. Smatram da je depolitizacija i decentralizacija osnov, odnosno da se ne ide više po hleb u Beograd, nego da sami raspolažemo svojim sredstvima”, zaključio je Stanojević.
Ovaj tekst nastao je u sklopu projekta “Predrasude o Vlasima - ogroman i opasan teret”.
