Najvažnije
How Good Of A Friend Are You Really?
Na zgradi Stare uprave rudnika, u ulici Save Kovačevića, nalazi se toranjski sat koji je 120 godina beležio vreme rudarima i građanima Kostolca. Nastao je u čuvenoj radionici „Pantelić“ u Pančevu 1900. godine i prvo je postavljen u „Majdanu“ u Starom Kostolcu.
Posle Drugog svetskog rata i dolaska nove uprave, sat je premešten na Dnevni kop Kostolac na prostor prozivnice. O ovom satu pisala je u međunarodnom časopisu arheolog i jedina osoba koja je kao radnik Muzeja u Požarevcu istraživala istoriju Kostolca i okoline Dragana Spasić Đurić. To je bio razlog da sa njom razgovaramo i o čuvenom kostolačkom „Big Benu“.
"Stari toranjski sat je od velike istorijske važnosti za sam grad Kostolac, jer je svedok vremena“, kaže Dragana Spasić Đurić.
Mehanizam sata
„Tragovi bogate rudarske istorije su brojni i vidljivi na svakom koraku, ali najčešće prepušteni zaboravu i nagriženi patinom. Danas samo dva objekta otrgnuta od propadanja, simbolišu bogatu rudarsku istoriju i dostojanstvo Kostolca - obnovljena lokomotiva, koja je izložena u centru grada i rudarsko okno na „Majdanu“ u Starom Kostolcu. Drugi brojni objekti vezani za nastanak i razvoj rudnika (Upravna zgrada i stambeni objekti rudarske kolonije sa kraja XIX i početka XX veka), koji predstavljaju nepokretnosti sa statusom prethodne zaštite, ruinirani su i naseljeni romskim stanovništvom. Sat je nešto što bi moglo da se sačuva i restaurira, a time i izmesti negde u centar grada i postane važan spomenik ovog grada. Sat ima svoju vrednost, jer je napravljen u livnici „Pantelić“. Zvona te livnice zvone u više od 130 gradova bivše Jugoslavije, Mađarske i Rumunije, kako u crkvama tako i školama, a satovi ove livnice krase fasade Saborne crkve, Narodnog pozorišta, Narodnog muzeja u Beogradu i brojne druge palate“, kaže naša sagovornica.
Inicijativa za premeštanje sata u centar grada postoji, ali se ništa po tom pitanju nije uradilo. Osim studije o mašinskoj revitalizaciji mehanizma, koju je radio Radiša Đurić, ne postoje konkretni predlozi.
Sat se nalazi u tavanskom delu zgrade današnjeg trafo postrojenja i postoji određeni rizik da tegovi ne probiju podlogu i havarišu trafopostrojenje, a to bi dovelo do ozbiljnog ekološkog akcidenta, ističe Dragana Spasić Đurić. Kućište sata ili mehanizam, zatvarala su drvena vrata. Na jednom krilu je ispisan datum i godina: 15. VII 1952. Na drugom, samoinicijali I. G. (I je ispisano greškom latinično), pretpostavljam, montera-bravara.
Skromno, ali dovoljno za dokumentaciju i hronologiju. Na prednjoj kružnoj skali za podešavanje sata nalazi se oznaka proizvođača: „P.Đ. Pantelić, 1900, Zemun.“ Godina 1900, navedena na prednjoj strani satnog mehanizma, ukazuje na godinu proizvodnje ovog modela sata. Satni mehanizam sadrži: pomoćnu skalu za podešavanje skazaljki, glavni bubanj sa čeličnim užetom povezanim sa glavnim tegom (balast) i služi za navijanje sata. Pomoćni bubanj sa čeličnim užetom povezanim sa pomoćnim tegom (balast) služi za podešavanje velike skazaljke. Pomoćni bubanj sa čeličnim užetom povezanim sa pomoćnim tegom (balast) služi za podešavanje male skazaljke i klatno, upravljačka komandna, granična užad za kočiono-otkočnu regulaciju i podešavanje perioda uključivanja otkucaja zvona. Tri tega (balasta) su koturačno okačena pomoću čelične užadi za krovnu konstrukciju, na visinu oko osam metara iznad satnog mehanizma. Orijentaciona masa svakog tega iznosi od 150 do 200 kilograma.
Gradska opština Kostolac nema muzej, nema zbirke koje dokazuju njegovo trajanje, nema ni Muzej rudarstva, koji bi čuvao dokaze njegovog industrijskog razvoja. Ne postoji vizuelno obeležje Đorđu Vajfertu, čije je ime sinonim za modernizaciju i razvoj rudnika, a ni Dragutinu Todiću, počasnom građaninu kostolačke opštine i velikom zadužbinaru. Odnos prema kulturnoistorijskom i rudarsko-industrijskom nasleđu je vidljiv i na primeru zaboravljenog rudničkog sata u ulici Save Kovačevića. Iako se u Evropi daleko odmaklo sa industrijskom muzeologijom, u Srbiji je ona još uvek u začetku. Međutim, u Kostolcu koji u tom smislu poseduje pravo bogatstvo, još nisu učinjeni prvi koraci.
„Poslednji je trenutak da se započne sa zaštitom rudarskih i industrijskih muzealija, koje bi, primereno, prezentovale slavnuistoriju i rudarske jubileje koje Kostolac obeležava. Lokomotiva i sarkofag u centru, kao dva skromna belega iz različitih faza njegove istorije, nisu dovoljna da pokažu višemilenijumski značaj, civilizacijsko bogatstvo i rudarsko-energetsku istoriju ovog kraja. Oni više opominju nego što spominju i kazuju“, naglasila je Dragana Spasić Đurić.
