Najvažnije
How Good Of A Friend Are You Really?
Za očuvanje kulture i tradicije jednog naroda koja, ma koliko bila bogata i jedinstvena može vremenom pasti u zaborav, neophodan je pisani trag na autentičnom jeziku. Zahvaljujući angažovanju Vlaha okupljenih u udruženjima i Nacionalnom savetu vlaške nacionalne manjine, koji su bili svesni te činjenice još pre više od jedne decenije, Vlasi danas mogu da pišu i čitaju na svom maternjem jeziku.
Sve do početka 2012. godine, kada je Nacionalni savet vlaške nacionalne manjine usvojio vlaško pismo u ćiriličnoj i latiničnoj varijanti, postojao je samo vlaški govor koji se prenosio sa kolena na koleno vekovima. Time su konačno stvoreni uslovi da se bogata tradicija, kultura i običaji Vlaha zapisuju na njihovom maternjem jeziku i na taj način zauvek otrgnu od zaborava. To je ujedno bio i prvi u nizu značajnih koraka koji su doveli do standardizacije vlaškog jezika, o čemu smo pisali.
STANDARDIZACIJA VLAŠKOG JEZIKA – PROCES DUG 12 GODINA
Vlaško pismo je zasnovano na Vlasima poznatim grafičkim rešenjima za pismo, odnosno na ravnopravnoj upotrebi ćirilice i latinice, koje su upoznali kroz obrazovni sistem države Srbije. Jednostavno je za upotrebu, kako u običnom zapisivanju, tako i sredstvima savremenih informatičkih sistema i tehnologija.
Pismo odgovara jezičkim i fonetskim karakteristikama vlaškog jezika, tako da pored poznatih 30 grafema sadrži i dodatne grafeme za karakteristične glasove oba narečja vlaškog jezika: Braničevsko-homoljsko-porečkog i Krajinsko-timočkog narečja.
„Ćirilično pismo Vlasi koriste od početka svoje pismenosti, kroz vizantijsko naslede, to je istorijsko pismo Vlaha na Balkanu, s obzirom na prvi pisani dokument na ćirilici koji datira još iz 1392. godine. U osnovi radi se o grčkom alfabetu iz koga je preuzeto 26 slovnih znakova, po principu jedno slovo-jedan znak. Latinično pismo je pismo svih romanskih naroda, te je kao takvo opravdano bilo uvesti ga u ravnopravnu upotrebu za potrebe Vlaha“, kaže za E-Braničevo prim. dr Siniša Čelojević, koji je učestvovao u izradi vlaške azbuke, a inače je predsednik udruženja „Gergina“ i potpredsednik Nacionalnog saveta Vlaha.
On objašnjava da je u ćiriličnom, kao i u latiničnom pismu koje se sastoji od 30 slovnih znakova, dodato pet slovnih znakova karakterističnih za vlaški jezik,a to su: muklo "A" (Ă) muklo "I" (Î),karakteristični za Krajinsko - timočki dijalekt, kao i „dz“, „ź“ i „ś“, koji su uz prva dva karakteristični za Braničevsko – homoljsko- porečko narečje.
„Ćirilićno pismo se sastoji od 34 monografa i jednog digrafa "dz". Za 34 slovna rešenja u ćiriličnom pismu zadržan je princip jedno slovo - jedan glas, odnosno svakom fonemu odgovara i jedan grafem. Latinično pismo se sastoji od 31 monografa i četiri digrafa : dž, lj, nj i dz. Dodatni samoglasnici karakteristični za vlaški jezik (pored postojećih pet - a, e, i, o,u), za oba narečja su Ă i Î. Dodatni suglasnici karakteristični za Homoljsko – braničevsko- porečko narečje su Dz, Ś i Ź“, objašnjava Čelojević.
Vlaška azbuka
Usvajanjem vlaškog pisma konačno je stvorena mogućnost zapisivanja na vlaškom jeziku. Zadatak Nacionalnog saveta Vlaha i udruženja u kojima su se okupljali Vlasi bio je da upoznaju pripadnike ove nacionalne manjine sa ćiriličnom i latiničnom azbukom i da ih podstaknu da nauče da pravilo pišu i čitaju na svom maternjem jeziku.
Nakon usvajanja vlaškog pisma, 2013. godine objavljena je „Gramatika vlaškog jezika“ čiji je autor Nadica N. Jovanović iz Udruženja za očuvanje identiteta, jezika, kulture i tradicije Vlaha „Gergina“. Takođe, objavljen je i rečnik vlaškog jezika, sa definisanim normiranim načinom zapisivanja reči na oba dijalekta u ravnopravnoj upotrebi, čiji je autor Slobodan Golubović "Pasujoni". Time su stvoreni svi uslovi da zaživi izdavačka delatnost na vlaškom jeziku.
Jadranka Grbinović, koja je u prethodnom sazivu Nacionalnog saveta vlaške nacionalne manjine bila potpredsednica Odbora za službenu upotrebu jezika, a u ovom sazivu je članica Izvršnog odbora NSV, kaže da je objavljeno ukupno 74 knjiga na vlaškom jeziku i pismu, na oba dijalekta, od čega su više od 50 naslova originalna dela. Dvadesetak naslova čine prevodi.
„Svi objavljeni naslovi na vlaškom jeziku nalaze se u Narodnoj biblioteci “Đura Jakšić” u Petrovcu na Mlavi. Zanimljivo je to što je nekoliko studenata koristilo upravo tu literaturu za svoje diplomske radove. Takođe, u sferi smo interesovanja roditelja, koji žele da njihova deca nauče vlaški jezik, naročito ako se radi o mešovitom braku u kojem jedan od roditelja ne govori vlaški jezik. Smatram da je to pravi primer očuvanja kulture i tradicije Vlaha“, kaže Grbinović koja je i direktorka Narodne biblioteke “Đura Jakšić” u Petrovcu na Mlavi.
Jadranka Grbinović
U ovoj ustanovi je održana promocija izdanja na vlaškom jeziku, prošle godine na dan obeležavanja Dana maternjeg jezika.Ovom prilikom publici su predstavljena najnovija izdanja na kojima je radio Nacionalni savet Vlaha sa saradnicima, u pitanju je osam izdanja lektire. Prisutnima su podeljene knjige na vlaškom jeziku, među kojima su bili i primerci lektire.
Sa promocije izdanja na vlaškom jeziku
Takođe, na manifestaciji Dan Svete Petke, koja se održava u Osnovnoj školi “Slobodan Jović” u Voluji, prezentovan je izborni predmet “Vlaški govor sa elementima nacionalne kulture” u okviru koga su predstavljeni udžbenici i radne sveske na vlaškom jeziku.
Akreditovan je i seminar “Prepoznatljivost naših narodnih kultura” koji sprovode četiri nacionalna saveta - vlaški, bunjevački, bošnjački i slovački. Kao takav, jedinstven i prepoznatljiv, ovaj seminar je u ovoj godini održan u nekoliko mesta u Srbiji. Pored razmenjivanja specifičnosti, promovišu se i udžbenici i izdanja na jezicima nacionalnih manjina, kaže Grbinović.
Vlaškoj zajednici ranije su predstavljene šaljive vlaške priče "Alu Jovanjenju" o Elvisu Čobanoviću, autorke Dragane Filčić Vojinović iz Prahova, kao i knjige Slobodana Golubovića "Pasujonija", profesora iz Beograda, zbirka pesama i bojanka "Panda uči kung fu" i priručnik "Govorim vlaški". Zahvaljujući projektu Udruženja "Gergina" izdavačka produkcija Vlaha će biti obogaćena brojnim naslovima.
S obzirom na to da je vlaški jezik pre nešto više od godinu dana standardizovan, kada je dostignut broj od 100 izdanja na vlaškom jeziku, Nacionalni savet vlaške nacionalne manjine će više sredstava i pažnje usmeriti na izdavačku delatnost u budućnosti.
Izdanja na vlaškom jeziku
„U narednom periodu Nacionalni savet Vlaha planira da izdvoji više sredstava za štampanje izdanja na vlaškom jeziku, kako za prevode tako i za autorska dela. Takođe, predviđeno je otvaranje “Vlaškog kutka” u prostorijama Narodne biblioteke “Đura Jakšić” u Petrovcu na Mlavi. Raspisivanjem konkursa ova biblioteka će pojačati izdavačku delatnost“, najavljuje Grbinović.
Ona napominje da je cilj Nacionalnog saveta Vlaha implementacija vlaškog jezika nakon standardizacije, na kojoj se radilo dosta u prethodnom periodu.
Ovaj tekst nastao je u sklopu projekta „Dug put standardizacije vlaškog jezika – šta i kako dalje?”
Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
