Zahvaljujući entuzijazmu ljudi koji u srcima čuvaju svoje korene, mnoge manifestacije se u kontinuitetu održavaju godinama, ali se oplemenjuju novim idejama. Najčešće su to festivali vlaških pesama i igara sa izložbama pokućstva, rukotvorina, narodnih nošnji, drevnog alata uz demonstriranje starih zanata, sa takmičenjima u čobanskim igrama i pripremanju tradicionalnih jela. Veći broj je u vreme verskih praznika te tako dobijaju nazive. Manifestacije uglavnom organizuju kulturno-umetnička društva u saradnji sa svojim mesnim zajednicama uz podršku Nacionalnog saveta Vlaha, a znatan je i porast udruženja žena koja daju svoj puni doprinos u realizaciji kulturnih sadržaja. Sve manifestacije imaju isti cilj a to je očuvanje, prezentovanje i razvoj vlaškog kulturno-jezičkog identiteta. Uočava se shvatanje značaja tog cilja pa sve više nastaju i nove manifestacije. Postojanost nacionalnog identiteta Vlaha je obezbeđena upravo zahvaljujući činjenici da se riznica tradicije s ljubavlju prenosi sa kolena na koleno. 

Najviše Vlaha živi u Istočnoj Srbiji, pre svega u Borskoj oblasti, a odmah potom u Braničevskom okrugu koji ima 8.040 Vlaha prema poslednjem popisu 2022. godine. Vlasi oduvek žive u slozi sa pripadnicima drugih naroda u duhu poštovanja i tolerancije.

U opštini Kučevo živi 11.806 stanovnika od kojih je 1.942 pripadnika vlaške nacionalne manjine.

Centar za kulturu „Dragan Kecman“ Kučevo

Jedna od važnih institucija u očuvanju i negovanju vlaške kulture i tradicije jeste Centar za kulturu „Dragan Kecman“ u okviru kog deluje i istoimeni folklorni ansambl. Ova ustanova od 1968. godine organizuje manifestaciju „Homoljski motivi“ – smotru običaja i folklora sa prostora Homolja, stekavši prestižna priznanja kao što su Vukova nagrada i Turistički cvet Srbije.

 “Homoljski motivi”

Manifestacija se održava početkom juna, traje oko nedelju dana i obuhvata izvođenje izvornih narodnih pesama i igara, domonstraciju starog načina ispiranja zlata na reci Pek, izložbu radova domaće radinosti, predstavljanje narodnih jela, izložbu sira i meda, nastupe estradnih umetnika.

Stari način ispiranja zlata na reci Pek

Istog dana na Festivalu dečijeg narodnog stvaralaštva predstavljaju se i najmlađi učesnici “Homoljskih motiva”. Ova kulturna dešavanja obogaćuju i aktivnosti Biblioteke „Stevan Raičković“, Galerije savremene umetnosti i Turističke organizacije Kučevo.

Budući čuvari tradicije

Centar za kulturu „Dragan Kecman“ je organizator i manifestacije „Truba Miroslava Matušića” krajem avgusta, osnovane 2010. godine. Posvećena je sećanju na legendarnog trubača Istočne Srbije, koji se smatra uzorom mnogim trubačima.

U opštini Kučevo, vlaške običaje i  tradiciju čuvaju kulturno-umetnička društva „Neresnica“ iz Neresnice, „Štule“ iz Voluje, „Rusaljke“ iz Duboke kao i udruženja „Zlatno runo“ iz Voluje, „Ispitak“ iz Kaone koji poseduje Etno kuću „Katarina“ i „Koreni“ iz Mišljenovca, svojevremeni organizator manifestacije od nacionalnog značaja „Omoljanca“ koja strpljivo čeka svoj nastavak kada se za to stvore uslovi.

Domaći proizvodi

Mnoga udruženja ribolovaca, voćara, pčelara, lovaca sarađuju sa kulturno-umetničkim društvima, tako da pored takmičenja u kuvanju riblje čorbe, pasulja, kupusa, gulaša postoje i programi zabavnog karaktera. Tada se uključuju folkorna društva, a sve se završava opštenarodnim veseljem, igrankom. Posebno su zanimljive tzv. „Koljašijade“, posrbljen naziv za kačamak, tradicionalno jelo od gusto skuvanog kukuruznog brašna.

Selo Rakova Bara je poznato po organizovanju „Privega“, kada se paljenjem velike vatre proslavljaju bele poklade, a vezuju se za kult mrtvih koji je izuzetno važan kod Vlaha. U selu Mustapić se održava memorijal pevaču „Slobodanu Lekiću“ koji je bio redak posvećenik u prikupljanju i prezentaciji vlaškog narodnog blaga.

Kulturno-umetnička manifestacija „Dani Staniše Paunovića“ posvećena je ovom bardu vlaške narodne muzike, a održava se ispred njegove rodne kuće u selu Turija. Kulturno umetničko društvo iz Duboke obišlo je više kontinenata izvodeći Rusalje, ritualno padanje u trans na praznik Duhovi.

Kulturno-umetničko društvo „Neresnica“

U istarživanjima etnomuzikologa posebno mesto zauzimaju kola „Stara Vlajna“ i „Neresničko kolo“ koja uz dvostruke korake igraju neresničanski folkloristi u izvornom izvođenju zapisanom pre dva veka. Kulturno-umetničko društvo “Neresnica“ je glavni organizator značajne manifestacije „Izvorni dani Neresnice” pod pokroviteljstvom Opštine Kučevo i Nacionalnog saveta Vlaha, koja se održava zadnje subote u julu mesecu. Manifestacija je osnovana 2017. godine sa osnovnim ciljem negovanja izvornosti i očuvanja vlaške narodne tradicije. Bazira se na vlaškoj kulturi, pesmi i igri, ali i na zajedničkom životu Vlaha i Srba kroz vekove. Najpre se održava takmičenje najboljih kulinara u spremanju tradicionalnih jela i brojna nadmetanja u zanimljivim igrama, a potom koncerti folklornih grupa, mladih i neafirmisanih izvođača vokalne i instrumentalne vlaške izvorne muzike iz brojnih opština istočne Srbije. Učesnici se po propozicijama festivala bore za titulu „najizvornijeg“ nastupa koji prati stručni žiri, a koji će im obezbediti plasman na republičkim smotrama u Gornjem Milanovcu i Topoli.          

Nacionalni savet vlaške nacionalne manjine je konačno standardizovao vlaški jezik koji se sada koristi i u književnoj formi jer ima azbuku, pravopis i gramatiku. Time je stvorena mogućnost zapisivanja priča, pesama, brojnih umotvorina koje su se vekovima prenosile usmenim putem. Sama svest o negovanju vlaškog identiteta sve više raste i sve više se shvata značaj i snaga pisane reči. U nekim osnovnim školama postoji izborni predmet „Vlaški govor sa elementima nacionalne kulture“, a sve više se prevode književna dela i osnivaju nove manifestacije koje su fokusirane na jezički identitet Vlaha.

Udžbenici na vlaškom jeziku i prevedena literatura

Takva je manifestacija „Dani Svete Petke” u Voluji koju organizuje Kulturno-umetničko društvo „Štule“ pod pokroviteljstvom Nacionalnog saveta Vlaha i Opštine Kučevo. Manifestacija je osnovana početkom avgusta 2018. godine, proslavljajući slavu KUD-a i seoske crkve.

Udruženje ribolovaca „Zlatna ribica“ iz Voluje svakog 2. avgusta obeležava Sabor sportskih ribolovaca i takmičenje u kuvanju riblje čorbe, te su se stvorili uslovi o spajanju ovih događaja. Zato je program prilično raznolik, bogat i traje tri dana.

Pored kulturno-umetničkog programa sa brojnim gostima, uz izložbu udruženja žena i degustaciju riblje čorbe i vlaške nacionalne hrane, postoji i izložba ćilima, izvorne vlaške nošnje, starih upotrebnih predmeta, kao i starih zanata. Konačno, celokupan sadržaj upotpunjuje priredba „Tradicija kroz pesmu, igru i priču“. U nju su uključeni učenici Osnovne škole „Slobodan Jović“ iz Voluje i Radenke, koji pohađaju vlaški jezik u školi, a članovi su KUD „Štule“. Deca kazuju izvorne vlaške pesme, umotvorine, kraće dramske prikaze, sviraju i pevaju, te se celokupna manifestacija završava nastupom dečjih folklornih grupa.

“Tradicija kroz pesmu, igru i priču”

Kulturno-umetničko društvo „Štule“ je prepoznatljivo po hodu i igri na štulama. Pored veterana sve više okuplja mlade ljude i decu. Neki članovi ovog društva jesu predavači predmeta „Vlaški govor sa elementima nacionalne kulture“ i mogu se pohvaliti prevodima poznatih književnih dela na vlaški jezik kao što su „Mali princ“ Antoana de Sent Egziperija i „Ožalošćena porodica“ Branislava Nušića.

Cilj manifestacije je očuvanje od zaborava svega što Vlahe čini jedinstvenim - bogatu tradiciju, običaje i jezički identitet ovog naroda. 

Kulturno-umetničko društvo „Štule“ Voluja

Ovaj tekst je nastao u okviru projekta „Kulturno-jezički identitet Vlaha kroz manifestacije Braničevskog okruga (mapiranje i publikovanje)“ koji realizuje udruženje „Koreni“, a sufinansiran je iz budžeta Republike Srbije – Ministarstva za ljudska i manjinska prava i društveni dijalog.

Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.