Najvažnije
How Good Of A Friend Are You Really?
Nepostojanje standardizovanog vlaškog jezika već samo govora, jedan je od razloga zbog koga su pojedinci i određene grupacije godinama osporavale postojanje Vlaha kao nacionalne manjine u Srbiji i poistovećivali ih sa Rumunima. Jedini način da se konačno stavi tačka na tu temu i da Vlasi dobiju sve ono što im kao nacionalnoj manji pripada, jeste standardizacija jezika na kojoj je Nacionalni savet Vlaha radio više od decenije i konačno u tome uspeo.
Proces standardizacije vlaškog jezika bio je dug i mnogo ljudi je radilo na tome godinama, a sve u cilju da Vlasi budu priznati kao poseban entitet u Republici Srbiji koji pored običaja, tradicije i kulture, ima i svoj jezik.
To se konačno dogodilo na sednici Nacionalnog saveta vlaške nacionalne manjine, koja je održana 14. oktobra 2022. godine u Boru, kada je kostatovano da su ispunjeni svi zakonski preduslovi i jednoglasno je doneta odluka o utvrđivanju standarda vlaškog jezika. Ova odluka je stupila na snagu objavljivanjem u Službenom glasniku Republike Srbije 20. januara 2023. godine.
Od tog momenta vlaški jezik je u zvaničnoj upotrebi i može da se koristi i u književnoj formi jer ima azbuku, pravopis i gramatiku. Pripadnici ove nacionalne manjine, ukoliko žele, mogu da zahtevaju da im se i neki dokument prevede na vlaški jezik. Takođe, u mestima gde se više od 15 odsto stanovništva izjasnilo kao Vlasi na poslednjem popisu, može da se zahteva da naziv ulice ili naselja bude na vlaškom jeziku.
Da bi se bolje razumeo značaj standardizacije jezika, važno je govoriti o svemu onome što je prethodilo – donošenje odluka, kreiranje i usvajanje vlaške azbuke, izdanja na vlaškom i uvođenje predmeta „Vlaški govor sa elementima nacionalne kulture“ u škole.
Maternjim jezikom Vlaha smatrao se rumunski
Vlahe su poistovećivali sa Rumunima i rumunski jezik je smatran maternjim jezikom Vlaha, jer je takva odluka svojevremeno doneta od strane Nacionalnog saveta Vlaha. Međutim, to se promenilo 2010. godine kada je na čelo NSV došao Radiša Dragojević, diplomirani politikolog iz Melnice kod Petrovca na Mlavi. Na prvoj sednici kojom je on predsedavao ukinuta je odluka prethodnog saziva da je maternji jezik Vlaha rumunski, a potom doneta nova po kojoj je njihov maternji jezik vlaški.
Danas je poznato da vlaški jezik zapravo čine dva osnovna narečja nazvana po teritorijalno – geografskim oblastima Srbije koju naseljavaju pripadnici vlaške nacionalne zajednice, a to su: Braničevsko-Homoljsko-Porečko narečje i Krajinsko-Timočko narečje.
„To je bila prva odluka koja je morala biti doneta kao preduslov za sve druge aktivnosti koje su usledile kasnije i koje su dovele do standardizacije vlaškog jezika kojoj sam težio od prvog trenutka. Sledeća značajna odluka u tom pravcu bila je usvajanje vlaške azbuke, kako bi se stvorili uslovi da se piše i da se prevode dela sa drugih jezika na vlaški“, objašnjava tadašnji predsednik Radiša Dragojević, koji danas obavlja funkciju predsednika Izvršnog odbora Nacionalnog saveta Vlaha.
Radiša Dragojević
Vlaška azbuka – prvi korak ka standardizaciji jezika
Tim sastavljen od prosvetnih radnika i poznavalaca vlaškog jezika iz Udruženja “Gergina” iz Negotina, na čijem je čelu prim. dr Siniša Čelojević, koji je i potpredsednik Nacionalnog saveta Vlaha, sačinio je vlašku azbuku.
“Smatrali smo da je to prioritet za vlašku zajednicu i u radu Saveta i tim je više meseci radio na kreiranju vlaške azbuke koja je potom prosleđena Odboru za službenu upotrebu jezika i pisma Nacionalnog saveta Vlaha. Na sednici Odbora čiji sam ja predsednik bio u tom periodu, za službenu upotrebu jezika i pisma 15. maja 2011. godine u Boru donet je jednoglasan zakljućak da se utvrdi i usvoji ćirilična i latinična verzija vlaškog pisma u ravnopravnoj upotrebi. Odbor za službenu upotrebu jezika i pisma se rukovodio načelom da je vlaški jezik naziv za arhaične romanske dijalekte kojim, kao svojim maternjim jezikom, govore Vlasi istočne Srbije“, ističe Čelojević.
Prim. dr Siniša Čelojević
On objašnjava da osnova za ovakav pristup jeziku Vlaha proizlazi iz člana 4. Deklaracije Nacionalnog saveta Vlaha u kome se kaže: "I pored činjenice da je jezik, kojim Vlasi danas u Srbiji govore idiom (dijalekt), proizašao iz balkanskog latiniteta, i sa primesama iz neromanskih jezika, on je dovoljno specifičan da se smatra maternjim jezikom Vlaha.
Izvršni odbor NSV je potom dva puta na sednicama u Petrovcu i Boljevcu organizovao panel diskusije na ovu temu, a na sednici održanoj 29. jula 2011. godine predlog vlaškog pisma stavljen je na javnu raspravu, na zvanični sajt Nacionalnog saveta sa rokom od 30 dana.
„Na ovaj način je ispoštovana i pravna i demokratska procedura oko usvajanja našeg pisma. Istovremeno, putem interneta pismo je prezentovano svim dostupnim forumima i stranicama koje se bave pitanjem Vlaha. Odboru za službenu upotrebu jezika i pisma kao ni Izvršnom odboru nije stigla nijedna primedba na pismo, kao ni neki drugi predlog u pisanoj formi”, tvrdi on.
Izvršni odbor Nacionalnog saveta Vlaha je konačno na sednici održanoj 8. decembra 2011.godine u Negotinu jednoglasno usvojio predlog vlaškog pisma.
„Usvajanje vlaškog pisma kao prioritetan i neodložan zadatak, te kao sredstvo za pisanje na maternjem jeziku Vlaha i bilo kog naroda, predstavlja vrhunac i osnov pismenosti i očuvanja jezika“, zaključio je Čelojević.
Usledila su izdanja na vlaškom jeziku
Usvajanjem vlaškog pisma stvorena je mogućnost zapisivanja balada, priča, pesama i drugih umotvorina koje su se vekovima prenosile usmenih putem, čime se čuva identitet Vlaha. Uslov za standardizaciju vlaškog jezika bio je da se dostigne broj od 100 izdanja na vlaškom jeziku, naglašava Radiša Dragojević, za šta su bile potrebne godine rada velikog broja ljudi.
„Kada smo dostigli tu cifru prošle godine došli smo na korak od standardizacije jezika. U tu cifru ušla su i neka već postojeća dela koja su pisana na vlaškom jeziku, a uključili smo i krug predavača u školama koji su radili na prevodima lektira. Takođe, Udruženje „Gergina“ je još i pre zvaničnog usvajanja pisma za svaki festival koji se održava drugog i trećeg dana po Uskrsu imalo promociju izdanja pesnika iz tog kraja ili monografije poznatih umetnika koji se bave našom kulturom. Kada smo sva ta izdanja sabrali ispunili smo uslov od 100 primeraka“, kaže Dragojević.
Jedno od izdanja na vlaškom jeziku
Vlaški govor sa elementima nacionalne kulture
Kada je usvojeno vlaško pismo, vlaški govor kao nestandardizovan jezik ušao je u obrazovni sistem Republike Srbije. Naime, predmet „Vlaški govor sa elementima nacionalne kulture“ uveden je u škole 2012. godine kao pilot projekat. Prvi put, program je odobren za školsku 2014/15. godinu od Ministarstva prosvete, kao i prvi udžbenik za učenje i upoznavanje sa jezikom i kulturom Vlaha.
Danas ovaj predmet pohađa nešto više od 700 učenika, a standardizacija jezika je omogućila da se promeni naziv predmeta što bi uskoro trebalo da se dogodi, a zvaće se „Vlaški jezik sa elementima nacionalne kulture“.
„Odlukom o standardizaciji Nacionalni savet je napravio veliki iskorak, ali će potrajati proces implementacije svih stečenih mogućnosti, kao što su na primer promena naziva izbornog predmeta u školama kao i naziva ulica, naselja i ustanova. I dalje je mnogo posla pred nama“, zaključio je Dragojević.
Ovaj tekst nastao je u sklopu projekta „Dug put standardizacije vlaškog jezika – šta i kako dalje?”
Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
