Najvažnije
How Good Of A Friend Are You Really?
Neobaveštenost vodi u neobrazovanje i diskriminatorsko ponašanje koje potkrepljuje shvatanje opterećeno predrasudama.
Posebno zabrinjava neinformisanost srednjih i mlađih generacija Vlaha, Srba i pripadnika drugih nacionalnosti u Istočnoj Srbiji. Pre svega, misli se na nedovoljnu informisanost o ljudskim i manjinskim pravima i načinima na kojima se ona ostvaruju, a potom i na opštu informisanost.
Propisi opština i gradova su veoma značajni za kvalitet zaštite manjina jer se implememntacija mnogih manjinskih prava zasniva na lokalnom nivou. Prema Zakonu o lokalnoj samoupravi, opština je zadužena za implementaciju, zaštitu i unapređenje individualnih i kolektivnih prava manjina. Ona ima posebne nadležnosti u službenoj upotrebi manjinskih jezika, obrazovanju, podršci kulturnim aktivnostima manjinske zajednice i medijima na manjinskom jeziku.
Zgrada opštine Petrovac na Mlavi
Petrovac na Mlavi je sedište Nacionalnog saveta Vlaha Srbije a na čelu ove lokalne samouprave nalazi se Duško Nedinić koga smo pitali na koji način se u ovoj opštini ostvaruju manjinska prava.
„Želeo bih najpre da istaknem da je naša lokalna samouprava u punom kapacitetu posvećena poštovanju ljudskih i manjinskih prava i da u okviru svojih nadležnosti ostvarivanje manjinskih prava možemo ubrojati u jedan od prioriteta kojima se bavimo, ne samo u okviru svojih zakonskih obaveza, već i na nivou strateškog planiranja koje ima za cilj da svim građanima naše lokalne samouprave poboljša uslove života i rada i u vremenu koje je pred nama“, navodi Nedinić.
Kao primer ističe da u okviru Partnerskog foruma, koji se bavi izradom Plana razvoja opštine Petrovac na Mlavi, aktivno učestvuju i pripadnici vlaške nacionalne manjine kao pojedinci i kao predstavnici Nacionalnog saveta Vlaha.
Duško Nedinić
Interesovalo nas je koje se mere i mehanizmi koriste u cilju zaštite manjinskih prava.
„U opštini Petrovac na Mlavi je formiran Savet za međunacionalne odnose koji u okviru svojih nadležnosti aktivno učestvuje u rešavanju pitanja koja su od značaja kako za manjine tako i za većinsko stanovništvo. Konkretan primer te aktivnosti između ostalog ogleda se u činjenici da pripadnici Saveta za međunacionalne odnose učestvuju u kreiranju budžeta naše lokalne samouprave i imaju mogućnosti da kroz taj značajan dokument unaprede položaj pripadnika manjinske zajednice. Takođe, opština aktivno učestvuje u kvartalnom izveštavanju Vladine kancelarije za ljudska i manjinska prava u vezi sa sprovođenjem Akcionog plana za nacionalne manjine koji se realizuje u procesu pridruživanja naše zemlje EU“, pojašnjava Nedinić.
Braničevski upravni okrugu čine osam opština, Kučevo, Golubac, Veliko Gradište, Žagubica, Petrovac na Mlavi, Žabari, Malo Crniće i grad Požarevac koji je i administrativni centar. Opština Petrovac na Mlavi u svom sastavu ima najveći broj naselja ( 34 ) i najveći broj po poslednjem popisu izjašnjenih Vlaha ( 4609 ). Pitali smo predsednika Nedinića, koje najčešće zahteve imaju pripadnici vlaške nacionalne manjine.
„Ne generalizujući zahteve možemo govoriti da se najveći broj odnosi na poboljšanje uslova života u naseljima gde pretežno žive pripadnici vlaške nacionalne manjine, i to posebno kada je reč o unapređenju putne infrastrukture, zdravstvene zaštite kao i poboljšanju uslova u školama. Napori na unapređenju infrastrukture mogu se videti upravo u vlaškim selima o čemu svedoče kilometri novog asvalta kao i ne mali broj uređenih atarskih puteva, mostova i kanalske mreže“, ističe naš sgovornik i dodaje:
OŠ „Jovan Šerbanović“ u Ranovcu
„Kada govorimo o osnovnom obrazovanju istakao bih činjenicu da ove školske godine po prvi put u naselju Ranovac deca u OŠ „Jovan Šerbanović“ koriste mogućnost da pohađaju izborni predmet „Vlaški govor sa elementima nacionalne kulture“ što verujem da na jedan afirmativni način prikazuje u kojoj meri je naša lokalna samouprava opredeljena da se pripadnici vlaške nacionalne manjine, kao i svih drugih manjina koji žive na teritoriji naše opštine, mogu u punoj meri da uživaju svoja manjinska prava“.
Petrovac je poznat po mnogim manifestacijama koje doprinose očuvanju kulturnog nasleđa a po svojoj autentičnosti se posebno izdvajaju udruženja i kulturno umetnička društva koja su aktivna u vlaškim selima. Iz ove opštine je potekla ideja o manifestaciji „Susreti sela“ koja je stekla republički karakter. Zapažene rezultate postižu brojna udruženja žena, pčelara, lovaca ... a takođe su razvijene i sportske aktivnosti.
Novi asvalt spaja dva vlaška sela, Manastiricu i Mustapić
„Specifični su zahtevi koji dolaze od strane udruženja građana koja se bave očuvanjem kulture i tradicije vlaške nacionalne manjine. Posebno bih istakao kulturno umetnička društva kao i udruženja žena, gde mi u opštini uvek nalazimo načina da im se omogući i olakša funkcionisanje, s obzirom na to da ih uvažavamo kao bitan element koji prednjači svojim aktivnostima u sredinama iz kojih dolaze. Budžetom su obezbeđena finansijska sredstva za realizaciju projekata i aktivnosti koje sprovodi Nacionalni savet Vlaha u Republici Srbiji. Ove godine za navedene namere opredeljen je iznos od 500.000,00 dinara što je prema informacijama kojim raspolažem, u rangu najvećih izdvajanja , uzimajući u obzir ukupan budžet naše lokalne samouprave “, objašnjava Nedinić.
Zakonom je i Vlasima kao i drugim nacionalnim manjinama u Republici Srbiji zagarantovano pravo na službenu upotrebu maternjeg jezika i pisma. Nedinić veruje da je ovo pitanje inicijative koju očekuje od Nacionalnog saveta Vlaha sa kojim ostvaruje veoma dobru saradnju i kada se budu stekli uslovi, opština će svakako biti pouzdan partner u ostvarivanju tog prava.
Ranovac - opštinsko ulaganje za renoviranje i moderno opremanje škola
Sve češće se mogu čuti Vlasi koji izražavaju potrebu da se informišu na maternjem jeziku. Oni žele sredstva informisanja u pisanoj formi ali i radio i televizijske emisije koje bi emitovale sadržaje na vlaškom jeziku. To je još jedno zakonom regulisano manjinsko pravo koje odavno uživaju pripadnici drugih naconalnih manjina u Republici Srbiji. Nedinić nam je po tom pitanju razjasnio situaciju u opštini Petrovac na Mlavi.
„U prethodnom periodu postojalo je informisanje na vlaškom jeziku u okviru programa koji je emitivao Radio Petrovac čiji je osnivač bila opština. Usled zakonskih ograničenja došlo je do gašenja te radio stanice, pa u ovom momentu informisanje na vlaškom jeziku se realizuje u okviru programa i projekata radio i tv stanica koje putem konkursa ostvaruju i određena finansjska sredstva od naše lokalne samouprave. Činjenica je da mi ne mžemo da utičemo na programe koje navedeni subjekti emituju.Ukoliko se na našem javnom konkursu budu pojavili određeni mediji koji bi želeli da uspostave informisanje na vlaškom jeziku, oni bi svakako u ravni sa ostalim mogli da konkurišu za sredstva koja obezbeđuje naša opština“.
Andrijana Jovanović
Budućnost jednog naroda je obezbeđena kada taj narod ima potomke, mlade ljude koji čuvaju svoje korene i s kolena na koleno prenose ostavljeno im u amanet. Poslednjih godina se susrećemo s odlaskom velikog broja mladih u druge države u potrazi za zaposlenjem i boljim životom. Statistički podaci govore da Braničevski upravni okrug prednjači u tome a time i pripadnici vlaške nacionalne manjine koji u velikom broju žive na ovom području. Sve je manje mladih Vlaha koji se opredeljuju da završe studije u Srbiji gde planiraju i svoje zaposlenje. Primer za to je mlada arheološkinja Adrijana Jovanović iz Manastirice. Pored svog profesionalnog interesovanja, ona je članica kulturno umetničkog društva u Manastirici, koje neguje autentične vlaške igre, a psebnu ljubav neguje prema vlaškoj pesmi.
„Čuvanje vlaškog identiteta je od veoma velikog značaja za mene. Nikada ni u bilo kom trenutku ne treba da se zaboravi ko si i odakle si došao. Ja kao Vlahinja po nacionalnosti smatram da je važno da čuvamo ono što se hiljadama godina formiralo, negovalo i kao takvo predato nama mladima kao veliki dar od predaka i samim tim ih ne smemo izneveriti. To je očuvanje i korišćenje vlaškog jezika, običaja,tradicije i kulture. Sve ostaje na nama“, kaže Adrijana.
Ona je kroz svoju profesiju život usmerila na istraživanje prošlosti koja je povezana sa istorijskim postojanjem njenog naroda. Kao pripadnivca vlaške nacionalne manjine kaže da su joj poznata sva prava i da se u njenoj opštini ona poštuju i štite, jer ne oseća da Vlahe izdvajaju niti razlikuju od drugih ljudi koji nisu nacionalna manjina.
Andrijana ponosna na svoju tradicionalnu odeću
Kada želi da se informiše o aktivnostima i dostignućima pripadnika vlaške nacionalne manjine, Adrijana kaže da koristi elektronske medije, televizijske emisije i novinske članke koji nisu na vlaškom, iako bi volela. Smatra da u slučaju istraživanja i beleženja vlaških narodnih pesama, njihovo predstavljanje javnosti nije prihvatljivo na nekom drugom jeziku, pa i srpskom.
Pitali smo Andrijanu da li su po njenom mišljenju Vlasi u medijima predstavljeni na pravi način.
„Retki su mediji koji Vlahe predstavljaju realno, jer se većina i ne trudi da sprovede novinarsko istraživanje. Ne možete o jednom narodu da pišete površno rukovodeći se senzacionalizmom. Znate, onima koji nisu po naconalnosti Vlasi je to zanimljivo, ali nas Vlahe vređaju te neistine i izmišljotine. Nas ponekad tumače kao neke mistične šamane koji dolaze sa planina i još kada nas povezuju sa vlaškom magijom, krajnje je neprijatna situacija.“
Postoji velika potreba da se ukaže na prave vrednosti vlaške tradicije, kako bi se otklonile predrasude koje neminovno prate vlaški narod u selima Braničevskog okruga. Velika je neistina i zabluda da su Vlasi nepismen i neobrazovan narod i nepoznanica je koliko je bogato vlaško kulturno nasleđe. Mediji imaju ključnu ulogu u tome i Adrijana se nada da će Nacionalni savet Vlaha, u čijoj je nadležnosti informisanje i obaveštavanje na maternjem jeziku, preduzeti korake u iniciranju ili osnivanju takvog medija. Ne sumnja da će njena opština takvu inicijativu podržati. Smatra da će na taj način školovani novinari vlaške nacionalnosti bolje predstavljati Vlahe u javnosti.
U istoriji srpskog političkog i kulturnog života pojavljuju se mnoga poznata imena ljudi koji imaju vlaško poreklo. Neki od njih su učestvovali u stvaranju srpske države dajući svoje živote, dok su drugi poznati ktitori i dobrotvori. Bila je to žena kralja Uroša i žena cara Dušana, Vasil i Radul su poznati donatori manastira Mileševo, Nikola Lorga je ratni drug hajduk Veljka, Naum Krnaru bio je lični Karađorđev sekretar koji je ubijen kada i Karađorđe, legendarni vojvoda Stevan Sinđelić i homoljsko- mlavski vojvoda Paulj Matejić, Jovan Popović – Sterija, Kosta Abraševic, Jovan Jovanović – Zmaj i Mihajlo Pupin su slavna imena iz domena kulture i nauke, Kosta Kumanudi je bio srpski ministar finansija, Lazar Pacu bankar i ministar finansija, Jovan Karamata je poznati matematičar. Cincar Janko Popovic je bio trgovac a zatim ustanički vojvoda koji se istakao pri zauzimanju Beograda i po kome jedna ulica nosi njegovo ime. Miša A. Anastasijević je bio čuveni trgovac i brodovlasnik. U dunavskoj plovidbi učestvovao sa svoja 74 plovna objekta. Knez Miloš mu je 1838. godine dodelio titulu " dunavskog kapetana".Veliku zgradu na Studentskom trgu u Beogradu, zvanu kapetan Mišino zdanje, poklonio je državi. Sada je ta zgrada Rektorat Beogradskog univerziteta. U novije vreme ističe se Zoran Lilić, ex predsednik Savezne Republike Jugoslavije, glumci Taško Načić, Miki Manojlović, Goran Kičić i advokati Toma i Filota Fila. Svetski poznat je Konstantin Riga (Riga od Fere), majka Tereza i pevač Toše Proeski.
OŠ u Boževcu - mladi Vlasi među kojima se možda nekom smeši svetska slava
Ovaj tekst nastao je u sklopu projekta "Vlaška sela – od uporišta do zgarišta tradicije" koji preko Udruženja Koreni sufinansira Ministarstvo kulture I informisanja po osnovu Konkursa o sufinansiranju projekata proizvodnje medijskih sadržaja na jezicima nacionalnih manjina 2019.godini.
-Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
