Vlasi oduvek žive u slozi sa pripadnicima drugih naroda u duhu poštovanja i tolerancije.

Opština Petrovac na Mlavi nesumnjivo prednjači po broju manifestacija koje svojim sadržajem, tematikom i misijom u potpunosti prezentuju vlašku kulturnu baštinu. Opština ima 25.900 stanovnika, od toga 2.882 pripadnika vlaške nacionalne manjine.

U Petrovcu na Mlavi postoji Zavičajni muzej i Narodna biblioteka “Đura Jakšić”, a stub svih kulturno-umetničkih aktivnosti jeste Kulturno-prosvetni centar koji je organizator preko 30 kulturno-umetničkih manifestacija u opštini sa ciljem očuvanja i promovisanja narodno-umetničkog stvaralaštva, tradicionalnih igara i običaja, ali i prenošenje na mlade generacije. Među značajne manifestacije spada “Takmičenje sela” koja se održava od 1961. godine. Zahvaljujući toj manifestaciji sačuvano je neprocenjivo blago folklora, izvorne muzike i običaja.

Skoro svako naselje u ovoj opštini ima svoje kulturno-umetničko društvo ili udruženje. U očuvanju vlaškog kulturnog blaga ističu se kulturno-umetnička društva: “Izvor mladosti” iz Kladurova, “Paulj Matejić” iz Melnice, “Tadej Vitovnički” iz Vitovnice, “Braća Trajić” iz Starčeva, “Vuk Karadžić” iz Stamnice, “Žika Popović” iz Ranovca, “Jovica Janković Turku” iz Manastirice, “Lola Kojadinović” iz Šetonja, “Oreškovica” iz Oreškovice, “Lopušnik” iz Lopušnika, kao i brojna udruženja žena: “Zlatne ruke” iz Kladurova, “Mndre” iz Vitovnice/Melnice, “Starčevljanke”, “Stamničanke” i “Rašančanke”.

Dva dana nakon Malog Uskrsa, u Melnici se obeležava “Matkalau” posvećen preminulim članovima porodice, a paljenje vatre simboliše osvetljavanje puta do raja. Svi meštani sela, pa i okoline, okupljaju se na mestu zvanom Branik na kraju sela, u šumi. Nose se namirnice poput proje, sira, mladog luka i kuvanih jaja u lukovini. Kraj potoka bi žene poređale prolećno cveće i sveće, a potom bi se sve to namenjivalo. Oduvek je meštanima najvažnije bilo da se narod okupi i druži slaveći proleće i prirodu uz prisećanje na drage i voljene koji više nisu sa njima. Potom sledi igra i pesma.

Mlada, novoosnovana manifestacija u ovom selu jeste “Pekmezijada” koja se održava početkom septembrа. Na ovaj način se promovišu šljivari sela ali i okolnih naselja, kao i njihovi proizvodi i umeće. Takmičenje prati bogat kulturno-umetnički program.

Nedaleko od Petrovca na Mlavi, u naselju Bistrica, na Mali Uskrs organizuje se “Sabor vodeničara i pomeljara”. U porti bistričke crkve organizuje se kulturno-umetnički program sa srpskim i vlaškim igrama.

Početkom maja, prve subote po Đurđevdanu, na obroncima Homoljskih planina u selu Stamnica, održava se skup bačijara koji je prerastao u manifestaciju 2005. godine pod nazivom “Sabor bačijara Srbije – Bačijada”. Organizatori su opštinske ustanove i institucije, Turistička organizacija, Agrarni fond, Mesne zajednice Stamnica i Stamnička reka. Bačijada se održava na salašu u podnožju planinskog vrha Kukolj sa ciljem da se taj stari običaj odlaska ovaca na ispašu ne zaboravi, kao i da se prida važnost razvoju uzgajanja ovaca. Centralni događaji su takmičenje u muži i brojne pastirske igre, a održavaju se i izložbe ovaca i ovčarskih pasa. Od pratećih sadržaja priređuju se izložbe domaće radinosti, tradicionalno pripremljenih jela, pića, meda i drugih originalnih proizvoda sa ovog područja. Ocenjuje se najbolji bačijar i proglašava najbolje stado ovaca domaće rase, najbolje stado jagnjadi, izbor ovna šampiona. Nagrada se dodeljuje i za najukusnije tradicionalno jelo, a proglašava se i lepotica Sabora bačijara. Veliko interesovanje izazivaju stručna predavanja na temu stočarstva i nastupi kulturno-umetničkih društava istočne Srbije.

 U organizaciji Kulturno-umetničkog društva “Vuk Karadžić” i Udruženja žena “Stamničanke”, u Stamnici se 9. avgusta obeležava i “Pantelejski sabor”. Dve godine je manifestacija imala kulturno-umetnički karakter, ali od 2023. dobija i takmičarsku dimenziju na kojoj kulturno-umetnčka društva predstavljaju svoja sela, kulturu i običaje svoga kraja, svu raznolikost i lepotu Srbije, a time doprinose očuvanju tradicije. Takmičenje se deli u dve glavne kategorije – izvornost i koreografija. Nagrađuje se folklor, solista i instrumentalista, kao i najbolji prikaz nošnje. Sabor prati takmičenje i u starim seoskim i sportskim igrama, kao i takmičenje za najlepšu devojku manifestacije.

 U Kladurovu se u julu organizuje turističko-gastronomska manifestacija “Žumarijada”, osnovana 2009. godine. Organizatori manifestacije i pokretači jesu Kulturno-umetničko društvo “Izvor mladosti”, Udruženje žena “Zlatne ruke” i Mesna zajednica, uz podršku Kulturno-prosvetnog centra Petrovac na Mlavi, Turističke organizacije, Nacionalnog saveta Vlaha, a pod pokroviteljstvom opštine. “Žumarijada” je takmičenje u spremanju žumara (“žmara”, “žumjera”), autentičnog vlaškog jela od ovčjeg mesa i kukuruznog brašna, a održava se u okviru manifestacije “Kladurovsko leto”. Priprema tog jela traje i po 16 sati i tek tada je spremno za posluženje. Manifestaciju prati bogat kulturno-umetnički sadržaj. Takmičenje je motivisalo pokretače i organizatore manifestacije na renoviranje vlaške etno-kuće u čijem dvorištu se izlažu radovi mnogobrojnih udruženja. Na inicijativu opštine i Zavičajnog muzeja Petrovca na Mlavi, a odlukom Nacionalnog komiteta za nematerijalno kulturno nasleđe Republike Srbije, element - Kuvanje žumara je upisan u Nacionalni registar nematerijalnog kulturnog nasleđa Republike Srbije koji se vodi u Centru za nematerijalno kulturno nasleđe pri Etnografskom muzeju u Beogradu.

Kuvanje žumara

Cilj prezentovanja bogatstva tradicije i izvornosti, njeno negovanje i prenošenje na mlađa pokolenja, prvenstveno mlađih generacija koje su rođene u inostranstvu, imaju i “Ranovački letnji susreti – susreti sa dijasporom”. Održavaju se poslednje nedelje jula u selu Ranovac. Veliki broj stanovnika opštine Petrovac na Mlavi i samog Ranovca živi i radi u inostranstvu, gde postoje aktivna kulturno-umetnička društva koja neguju tradiciju i čuvaju kulturno nasleđe rodnog kraja. U revijalnom delu nastupaju pored domaćih folklornih ansambala i folklorni ansambli iz dijaspore. Ova manifestacija predstavlja dobrodošlicu svim sugrađanima koji žive i rade u inostranstvu, a koji odmor provode u svom zavičaju ne zaboravljajući svoje korene. Organizatori su Kulturno-umetničko društvo “Žika Popović”, Mesna zajednica Ranovac, a pokrovitelji Opština Petrovac na Mlavi i Nacionalni savet Vlaha. Manifestacija traje od 1996. godine.

U Тrnovču se od 2000. godine na dan seoske slave okupljaju kulturno-umetnička društva iz istočne Srbije. Selo Bošnjak, još od 2007. godine, svakog 7. jula obeležava “Ivanjdanski sabor”. Kulturno-umetničko društvo “Tadej Vitovnički” iz sela Vitovnica, zahvaljujući saradnji sa manastirom Vitovnica, a uz pomoć Mesne zajednice i podrške Nacionalnog saveta Vlaha, Kulturno-prosvetnog centra i Opštine Petrovac na Mlavi, svakog 28. avgusta od 2018. godine, organizuje “Velikogospojinski sabor”, manastirsku i seosku slavu.

Zahvaljujući organizaciji Mesne zajednice Starčevo, KUD “Braća Trajić” i Udruženja žena “Starčevljanke”, a uz podršku Kulturno-prosvetnog centra i Nacionalnog saveta Vlaha osnovano je “Starčevačko poselo”. Ova manifestacija traje već 17 godina svakog avgusta i okuplja brojna kulturno-umetnička društva, soliste i instrumentaliste koji se predstavljaju tradicionalnom igrom i pesmom. Udruženje žena “Starčevljanke” je organizator još jedne nove manifestacije “Tortijada” koja se održava u oktobru, od 2023. godine.

Vokalni solista Saša Dražilović iz Sene

Vlaško selo Manastirica kod Petrovca na Mlavi, od avgusta 2018. godine je domaćin “Balkanskog festivala vlaške kulture i običaja”. Smisao i cilj manifestacije jeste poređenje običaja svih Vlaha koji žive na Balkanu, raznolikost nošnji i igara, bogatstvo njihovog načina življenja, ali i očuvanje vlaške kulturne baštine. Organizatori su Pokret vlaškog ujedinjenja, Kulturno-umetničko društvo “Jovica Janković Turku” i Mesna zajednica, a pokrovitelji Opština Petrovac na Mlavi i Nacionalni savet Vlaha. Ovom svetkovinom je zamišljeno upoznavanje Vlaha sa svih prostora Balkana: iz Bugarske, Rumunije, Grčke, Makedonije, Albanije,… Takmiče se folkloristi, instrumentalisti, solisti i najbolji igrači. Manifestaciju prate brojna udruženja žena koja se nadmeću u kulinarstvu spremanjem vlaških plašinti – prženo testo punjeno domaćim, vlaškim sirom i jajima, kao i izbor za najlepšu Vlahinju.

Vokalni solista Andrijana Jovanović iz Manastirice               

Plašinte

Ovaj tekst je nastao u okviru projekta „Kulturno-jezički identitet Vlaha kroz manifestacije Braničevskog okruga (mapiranje i publikovanje)“ koji realizuje udruženje „Koreni“, a sufinansiran je iz Budžeta Republike Srbije – Ministarstva za ljudska i manjinska prava i društveni dijalog.

Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.