Najvažnije
How Good Of A Friend Are You Really?
Iako Žanka Stokić nije rođena u Požarevcu, niti je ikada živela u ovom gradu, zahvaljujući Požarevljanima, kulturnim radnicima koji su smatrali da se nešto mora učiniti kako bi se ovoj glumici vratio ugled koji zaslužuje, stvorena je neraskidiva veza između Žanke i Požarevca.
Velika Žanka, neprevaziđena gospođa ministarka, rođena je u Velikom Gradištu, a detinjstvo je provela u Rabrovu.
>>GLUMAČKI DUH ŽANKE STOKIĆ JOŠ UVEK ŽIVI U NJENOM RODNOM MESTU (FOTO)<<
>>NERASKIDIVA VEZA ŽANKE STOKIĆ I RABROVA (FOTO)<<
Život je nije mazio, zbog čega je bila prinuđena da ranije odraste i napusti Rabrovo. Imala je svega 14 godina kada su je udali za abadžiju iz Zaječara. Taj brak nije potrajao, ubrzo je pobegla od muža sa pozorišnom trupom Ljubomira Rajačića Čupe, ali tada još uvek nije počela da se bavi glumom već je njen zadatak bio pranje veša.
Muž je prvi put uspeo batinama da je vrati kući, ali je opet uspela da pobegne i tada je u zaštitu uzima glumac Aleksandar Gavrilović, koji se ubrzo zaljubljuje u nju.
U svet glume zakoračila je prvi put sasvim slučajno, i to kao statista u predstavi putujućeg pozorišta. To je bilo dovoljno da se zaljubi u pozorište. Njen glumački talenat prvi put je došao do izražaja u ulozi Tereze u pozorišnom komadu "Bračna noć", u kome je igrala zajedno sa Aleksandrom Gavrilovićem, sa kojim je bila u emotivnoj vezi desetak godina. Oni potom napuštaju putujuću družinu, odlaze u Kragujevac i pristupaju tamošnjoj pozorišnoj grupi Maneta Petrovića, a onda putujućem pozorištu „Srbadija“ Dimitrija Nišlića.
Život glumaca u to vreme je bio nepredvidiv, nije ih držalo mesto. Tako je Žanku i njenog kolegu i izabranika put odveo u Bosnu i Dalmaciju, gde je ona uglavnom igrala u komadima iz narodnog života. Ubrzo ih austrougarske vlasti proteruju i tako sticajem okolnosti dolaze u Beograd. Na velikoj sceni Žanka je briljirala u ulozi Koštane. Usledila je i prva dramska uloga udovice u komadu "Nada" u Varaždinu.
Karijeru nastavlja da gradi u Osjeku zajedno sa Gavrilovićem, za koga se u međuvremenu i udala. Tamo pristupa novoformiranom Hrvatskom narodnom kazalištu. Nizale su se uspešne uloge u komadima kao što su: "Moral gospođe Dulske", Gundulićeva "Dubravka" i Šekspirova "Ukroćena goropad".
Žanka Stokić
Za vreme gostovanja Osiječke pozorišne trupe u Beogradu, tadašnji upravnik Narodnog pozorišta u Beogradu, Milan Grol, prepoznao je nesvakidašnji talenat mlade Žanke i postavio je za privremenog člana Narodnog pozorišta. Uspeh su joj donele uloge u "Buri" A. N. Ostrovskog, predstavi "Đido" Janka Veselinovića, komadu "Zulumćar", zatim komediji "Buridanov magarac" i komadu "Gospođa Iks" Ilije Stanojevića.
Uspon karijere prekinuli ratovi
Žanka je imala tu nesreću da se dogodi rat kada je njena karijera bila u usponu. Ratne godine provela je u Kruševcu sa trupom Koste Delinija. Kako više nije bila u emotivnoj vezi sa Gavrilovićem, u to vreme imala je romansu sa mladim austrijskim oficirom. Tokom poslednjih meseci okupacije vraća se u Beograd i nastavlja glumačku karijeru. Igrala je glavnu ulogu u predstavi "Zulumćar", zatim su usledile uloge krčmarice Janje u Nušićevom komadu "Nahod" i Kaćuše u Tolstojevom "Vaskrsenju". S obzirom na to da je Žanka bila jedna od Nušićevih inspiracija i omiljenih glumica, u januaru 1924. dobija uloge u "Narodnom poslaniku" i komadu "Put oko sveta" koje su joj donele slavu.
U periodu između dva rata, karijera Žanke Stokić bila je na vrhuncu. Snimila je i jedan film "Grešnica bez greha", Koste Novakovića. Nastupala je u radio dramama Radio Beograda. Uživala je veliko poštovanje i popularnost među ljubiteljima pozorišta, ali i među kolegama. Odazivala se pozivima malih pozorišta i putujućih trupa u Srbiji, igrala je gotovo svake večeri.
Ostalo je zabeležno da je prilikom obeležavanja 25 godina umetničkog rada, čestitke i poklone u beogradskoj kafani „Dva jelena“ Žanka primala čitavog dana, ljudi su čekali u redu da se rukuju sa njom i čestitaju joj. Zahvaljujući novcu od predstava i poštovalaca kupila je kuću na Topčiderskom brdu u kojoj je živela do smrti.
Godine 1929. igra ulogu svog života - gospođu ministarku. Branislav Nušić, pisac ovog komada, kazao je tada da je prilikom pisanja dela bio pod utiskom Žankine pojave.
Žanka Stokić u ulozi gospođe ministarke
Karijeru prekinulo bombarodvanje
Poslednju ulogu, gospođu Martu u „Razbijenom krčagu“ Hajnriha Klajsta, igra pred početak rata 1941. godine. Već u prvim danima rata, nacisti odvode u logor Žankinu poslednju veliku ljubav, Morisa Pijadu, i više ga nikada nije videla. Žanka je tada nameravala da se potpuno povuče sa pozorišne scene, međutim, okupacione vlasti su imale drugačije planove za nju.
Zabeleženo je da je 1942. godine pozvana na razgovor u Nemačku komandu, gde joj je naloženo da se vrati pozorištu, naročito ulogama koje bi "zabavile narod". Nemci su bili svesni njene popularnosti i znali su da je dijabetičar i da joj je insulin neophodan da preživi. U bezizlaznoj poziciji, Žanka je prihvatila angažman u zabavnom pozorištu „Centrala za humor“ i ovim je počelo poslednje poglavlje njenog teškog života i stradanja.
Po završetku Drugog svetskog rata, Žanka je optužena da je nastupanjem u pozorištu pomagala neprijatelju i osuđena je na kaznu od osam godina gubitka nacionalne časti. Njena kazna je bila društveno-koristan rad - velikoj glumici određeno je da čisti ulice. Ova presuda joj je zabranjivala da se bavi javnim poslom, zbog čega je ostala bez angažmana i prihoda.
Žanka je poslednje godine života provela u izolaciji i samoći. Početkom leta 1947. godine posećuje je glumac Milivoje Živanović, rodom Požarevljanin, i govori joj da joj je sve oprošteno, a Bojan Stupica joj javlja da je angažovana u Jugoslovenskom dramskom pozorištu. Međutim, nikada se nije vratila na scenu koju je toliko volela. Tri dana nakon te vesti velika Žanka je umrla. Bilo je to 20. jula 1947. godine.
Šta su Požarevljani uradili za Žanku?
Iako Žanka Stokić nema direktne veze sa Požarevcem, osim što je taj grad blizu rodnog Velikog Gradišta i njenog Rabrova i što je u nekoliko predstava glumila sa bardom srpskog glumišta Milivojem Živanovićem, Požarevljani su u odigrali veliku ulogu da joj se vrati ugled koji zaslužuje.
Sve je počelo 2002. godine inicijativom da se postavi spomen bista Žanke Stokić koja je potekla od Aleksandra Lukića, tadašnjeg urednika programa u požarevačkom Centru za kulturu i njegovog kolege Dragoslava Jovića Ćire.
„Požarevac neguje festival posvećen velikom glumcu poput nje, Milivoju Živanoviću, pa smo smatrali da bi trebalo malo da poguramo tu priču da Žanka dobije mesto koje joj pripada, kada već čitava srpska kultura ćuti o tome. Kolega Jović i ja zdušno smo se zauzeli za to da se njoj podigne bista u Požarevcu kako bismo skrenuli pažnju javnosti, kada već to nisu učinila nacionalna pozorišta i veliki glumački bardovi“, kaže Lukić dodajući da ne želi da pripisuje sebi zasluge zbog toga, jer je posvećen kulturi i smatrao je to svojom obavezom.
Aleksandar Lukić
Izrada biste poverena je akademskom vajaru Milivoju Bogosavljeviću iz Velikog Gradišta. U početku podrške od lokalne samouprave nije bilo, međutim, kada se pročulo za tu ideju i kada je bista već bila završena, grad Požarevac je ipak pomogao tako što je finansirao izradu biste, seća se Lukić. To se sve dešavalo u vreme kada je Žanka još uvek bila zapostavljena i zaboravljena od svih, kaže on.
Na svečanosti održanoj 4. aprila 2002. godine u „Sunčanom parku“ u Požarevcu, glumica Mira Stupica otkrila je bistu Žanke Stokić. Na skromnoj svečanosti koja je upriličena učestvovali su Gradski ženski hor „Barili“ iz Požarevca i glumac Narodnog pozorišta Mihajlo Miša Janketić, koji je govorio pesmu „Santa Marija de la salute“ ali prilagođenu trenutku - „Velika Žanka de la salute“.
Bista Žanke Stokić u Požarevcu
To je bio jedan od prvih koraka koji su vodili ka vraćanju ugleda i časti heroini srpskog pozorišta, nepravdeno osuđenoj i gotovo prognanoj iz javnog života Drugi značajan korak bila je nagrada „Žanka Stokić“. Po Lukićevim rečima, ideja je takođe potekla iz požarevačkog Centra za kulturu.
„Prvenstveno smo imali ideju da se na festivalu u čast Milivoja Živanovića dodeljuje i nagrada za najbolju ženku ulogu „Žanka Stokić“. Kada je Mira Stupica čula tu ideju, obelodanila je da je krajnje vreme da se pokrene nagrada posvećena velikoj glumici i time se legitimisala kao nosilac te ideje“, tvrdi naš sagovornik.
Mira Stupica je ovu nagradu zvanično predložila tokom proslave šezdesetogodišnjice svoga rada kada su je njene kolege - glumci, počastvovali titulom „najveće srpske glumice prošloga veka“.
„Nisam ja najveća srpska glumica prošloga veka. Najveća glumica koju je srpsko pozorište imalo je Žanka Stokić, koja je nepravedno zaboravljena, a toliko je zadužila pozorišnu umetnost i našu kulturu. Zato molim našu kulturnu javnost da Žanku Stokić vrati na mesto koje joj pripada i predlažem da se ustanovi glumačka nagrada koja će se zvati „Velika Žanka“, rekla je Stupica u svom svečanom govoru u Narodnom pozorištu, preneli su nacionalni mediji.
Dejan Krstić, član Gradskog veća Požarevca zadužen za nevladine organizacije, kulturu, informisanje, socijalnu politiku i društvene delatnosti, kaže da se na inicijativu Mire Stupice priključio grad Požarevac, kao i Večernje novosti, i tako je ustanovljena zajednička nagrada koja se i danas dodeljuje.
„Iako je Žanka rođena u Velikom Gradištu, a živela u Rabrovu, smatra se da je ona velika umetnica iz Braničevskog okruga i zato je Požarevac tada prihvatio inicijativu Mire Stupice. Ovo visoko priznanje, ustanovljeno 2003. godine, uručuje se svake godine glumici čija je ličnost obeležila pozorišni i filmski život Srbije svojom stvaralačkom zrelošću i bogatstvom glumačkog izraza“, rekao je Krstić.
Dejan Krstić
Nagrada se sastoji od plakete koju daruje nacionalni teatar — rad akademskog slikara i scenografa Geroslava Zarića, statuete Žanke Stokić, koja je dar grada Požarevca i rad akademskog vajara Dragiše Miloševića, i novčanog iznosa koji poklanjaju "Večernje novosti".
Statueta Žanke Stokić
Dosadašnje dobitnice nagrade „Žanka Stokić“ su: Svetlana Bojković, Milena Dravić, Radmila Živković, Đurđija Cvetić, Ružica Sokić, Seka Sablić, Gordana Đurđević Dimić, Dara Džokić, Mirjana Karanović, Ljiljana Blagojević, Ljiljana Stjepanović, Mira Banjac, Anita Mančić, Jasna Đuričić, Olga Odanović, Nataša Ninković i Gorica Popović.
Monodrama „Kraljica glumačka – Žanka Stokić“
Dragana Stojanović Danda, Požarevljanka koja se amaterski bavi glumom gotovo pet decenija, jedna od najnagrađivanijih ne samo u okrugu već u Srbiji, oživela je lik velike Žanke. Ona je režirala monodramu „Kraljica glumačka–Žanka Stokić“, edukativnu za školsku populaciju, kao i za odraslu publiku. Lik Žanke tumači upravo Dragana Stojanović.
„Veliki izazov za mene je bilo sažimanje čitavog života i rada naše najveće pozorišne glumice između dva rata u pedeset minuta monodrame koja i danas, pet godina posle premijere, istom snagom uzbuđuje gledaoce, a mene kao tumača njenog lika čini neizmerno ispunjenom. Činjenica da se sve odigrava u poslednjoj noći košmara, uoči Žankine smrti, budi hrpu emocija koje nesebično prenosim na publiku. Skoro pola veka provedeno na pozorišnoj sceni, olakšalo mi je pripreme jer sam zahvaljujući obimnom iskustvu, relativno lako učestvovala u pripremi i izvođenju ovog ozbiljnog projekta“, priča ona.
Dragana Stojanović u ulozi Žanke Stokić
Monodrama je do sada izvedena 28 puta, računajući i edukativne predstave za đake, koje je izvodila širom Braničevskog regiona. Tu se, po rečima naše sagovornice, ne završava život ove monodrame. Naprotiv, u planu su nastupi u pojedinim zemljama iz okruženja.
„Po okončanju pandemije Žanka će nastaviti svoj put brojnih nastupa koji je, zbog kamernih prostora, razumljivo u ovo vreme prekinut. S radošću ću i dalje na sceni donositi tragičnu sudbinu velike glumice“, zaključuje ona.
Ovaj tekst je nastao u sklopu projekta “Žanka Stokić - simbol velikog dara i stradanja” po Konkursu za sufinansiranje projekata proizvodnje medijskih sadržaja koji promovišu i afirmišu teme iz oblasti kulture u 2021. godini”.
